03 April 2020
Ne, të nënshkruarit, mirëpresim punën e Komisionit Evropian (KE) për të çuar përpara Axhendën e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor, një mundësi në kohë për të realizuar potencialin e rajonit për zhvillim të qëndrueshëm, duke lejuar një cilësi më të mirë të jetës dhe një mjedis më të shëndetshëm.
Ballkani Perëndimor ka burimet e nevojshme jo vetëm për energji të qëndrueshme të ripërtrirshme dhe kursim të energjisë, por edhe për prodhimin e ushqimit të shëndetshëm, duke u kujdesur biodiversitetin e tij të jashtëzakonshëm. Me vetëm 18 milion banorë, ndryshimi në rajon nuk duhet të jetë aq i frikshëm si një detyrë sa në ekonomitë më të mëdha, nëse kryhet me efikasitet, me angazhim të vërtetë politik dhe bashkëpunim rajonal.
Ne nënvizojmë se vëmendje e jashtëzakonshme duhet t'i kushtohet zbatimit të Axhendës së Gjelbër, pasi qëndrueshmërisë nuk i është dhënë përparësia që meriton deri më tani në rajon. Në vend të rregullave të rënda, është një mundësi për të përmirësuar cilësinë e jetës tonë dhe ta vendosim rajonin në ballë të një Evrope të qëndrueshme.
Propozimet për komponent:
Dekarbonizimi
- Agjenda e Gjelbër duhet të bazohet në dekarbonizimin e qëndrueshëm të ekonomive të Ballkanit Perëndimor deri në vitin 2050, në përputhje me Marrëveshjen e Klimës në Paris dhe politikat e klimës dhe energjisë të BE-së, përfshirë paketën e Energjisë së Pastër 4 Të Gjitha. Të udhëhequr nga KE dhe Komuniteti i Energjisë, të gjitha vendet duhet të angazhohen për objektivat e klimës dhe energjisë deri në vitin 2030, në përputhje me ambicien e BE-së. Këto duhet të plotësohen me masa konkrete zbatimi, mbështetje dhe financim, dhe reflektohen në Planet Kombëtare të Energjisë dhe Klimës (NECPs) dhe Kontribimet e Përcaktuara Kombëtare (NDC).
Në praktikë, kjo do të thotë jo vetëm një nderprerje e shpejtë e thëngjillit, por edhe një zhvendosje larg përdorimit të naftës dhe gazit. Kjo duhet të plotësohet me veprime për të rritur efikasitetin e energjisë në ndërtesa, adresimin e varfërisë së energjisë, optimizimin e sistemeve energjetike, industrinë dhe transportin, dhe vendosjen e formave të qëndrueshme të energjisë së riperteritshme, me konsiderimin e kujdesshëm të efekteve individuale dhe kumulative të burimeve të energjisë me ndikim të lartë mjedisor dhe shoqëror, siç është hidrocentrali. Kjo është një mundësi e shkëlqyeshme për vendet që të heqin barrën e tyre të ndotjes ndërsa nxisin krijimin e vendeve të punës në sektorin e qëndrueshëm të energjisë.
- Me ndihmën e BE-së, vendet duhet të bëjnë më shumë planifikim strategjik të sektorit të energjisë, për të marrë në konsideratë të barabartë klimën, biodiversitetin dhe ndikimet shoqërore të tranzicionit të energjisë.
- Angazhimet për Axhendën e Gjelbër duhet të marrin një formë ligjore, veçanërisht përmes Traktateve të Komunitetit të Energjisë dhe Transportit, si dhe procesin e pranimit në BE - mjetet kryesore zbatuese që Komisioni ka në dispozicion. Kjo duhet të përfshijë një angazhim ligjor për klimën nga të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Mjetet e fuqishme të monitorimit dhe sanksionimit duhet të përdoren për të arritur zbatimin e plotë.
- Transparenca në përdorimin e burimeve publike në vendet duhet të rritet. Për ta arritur këtë, regjimet e ndihmës shtetërore më në fund duhet të bëhen të pavarura dhe funksionale, dhe Marrëveshja e Shoqatës së Stabilizim-it dhe detyrimet e Komunitetit të Energjisë të mbështeten. Udhëzimet e Ndihmës Shtetërore të Energjisë dhe Mjedisit të Komisionit Evropian duhet të miratohen menjëherë, për të siguruar një efikasitet më të madh të sistemeve të nxitjes drejt energjise se riperterishme të vendeve.
- Cmimet e karbonit, përfshirë në sektorin e energjisë, duhet të paraqiten sa më shpejt në ato vende ne process të pranimit që nuk e kanë bërë tashmë këtë. Në ato që kanë (p.sh. Mali i Zi), efektiviteti i saj duhet të sigurohet. Termocentralet e qymyrit të Ballkanit Perëndimor llogaritin çdo vit 45 mio tCO 2, dhe nëse emetuesit blinin kompensimet e CO 2, vendet e rajonit do të mblidhnin të paktën 1 miliard EUR në vit. Mekanizmi duhet të bazohet në emetimet aktuale, dhe duhet të jetë në përputhje me qëllimet drejt neutralitetit të karbonit deri në vitin 2050. Taksimi i importeve të energjisë elektrike bazuar në përmbajtjen e tyre të karbonit mund të ndihmojë në shpejtimin e procesit.
- Sistemi i transportit të rajonit aktualisht është shumë i varur në rrugë dhe autostradë. Transporti i qëndrueshëm duhet të bëhet më i spikatur dhe hekurudhat dhe mobiliteti urban të vihen në plan të parë. Shumë financime të BE-së kanë mbështetur autostradat, ndërsa transporti hekurudhor ka rënë. Tani duhet të behet e kunderta. Transporti publik i elektrik i urbanizuar dhe infrastruktura e këmbësorëve / çiklizmit duhet të kenë përparësi, dhe autoritetet lokale të ndihmohen për të siguruar pjesëmarrjen e publikut dhe investimet në këto mënyra.
Ekonomia qarkore
- Ekonomia rrethore duhet të përdoret si një mjet përgjegjes per shtytjen e një pjese të axhendës së dekarbonizimit të vitit 2050, duke lidhur sektorët e industrisë që prodhojnë produkte dhe dizajn të qëndrueshëm, duke mbështetur përdorimin e shëndoshë të materialeve dytësore duke lehtësuar një treg për ta, zhvillimin e një sistemi efikas të parandalimit dhe menaxhimit të mbetjeve, dhe angazhimin e komuniteteve dhe rajoneve.
- Paketa e ekonomisë qarkore duhet urgjentisht të miratohet dhe zbatohet. Përvoja me vendet e reja anëtare të BE-së tregon se është thelbësore të fillohet herët me zbatimin e një legjislacioni të tillë. Rajoni mund të mësojë shumë nga përvoja pozitive e Ljubljanes në këtë drejtim.
- Burimet e financimit të BE-së duhet të përdoren vetëm për masa që kontribuojnë në ekonominë qarkore, veçanërisht parandalimin e mbeturinave, riciklimin dhe kompostimin. Ato nuk duhet të përdoren për djegie të mbeturinave, të cilat bllokohen në qytete, financiarisht dhe materialisht, për dekada të tëra.
- Duhet t'i kushtohet vëmendje përfshirjes së mbledhësve joformal të mbeturinave në sistemet e riciklimit dhe t'iu mundësojë atyre të punojnë në kushte më të shëndetshme dhe më të rregulluara, në vend që të margjinalizohen më tej.
Ndotja
- Dekarbonizimi i sektorit të energjisë elektrike, ngrohjes dhe transportit ka potencial të madh për të zvogëluar ndotjen e ajrit dhe ujit nëse përdoren zgjidhje të qëndrueshme. Një mbështetje e veçantë është e nevojshme për masat e efikasitetit të energjisë shtëpiake, pompat e nxehtësisë, punuesit dhe komunitetet e energjisë, si dhe elektrifikimin e transportit publik.
- Sidoqoftë, kjo do të marrë kohë, dhe në një afat të shkurtër, pajtueshmëria me detyrimet ekzistuese në bazë të Traktatit të Komunitetit të Energjisë - Direktiva e Impianteve të Djegies së Madhe - është thelbësore, me gjobë për ndotësit mjaft të lartë për të sherbyer si dekurajim per veprimtarite e tilla dhe proporcional me dëmin shëndetësor të shkaktuar. Vendet që nuk respektojnë duhet të shohin pasoja konkrete, të tilla si mbajtja e fondeve IPA për kompanitë në fjalë.
- Sistemet ekzistuese të monitorimit të ajrit duhet të azhurnohen për të matur të gjithë ndotësit e rregulluar dhe për t'i bërë matjet të disponueshme në kohë reale. Vendosja e stacioneve të reja të monitorimit dhe zgjerimi i rrjetit është gjithashtu me një rëndësi të madhe. Emetimet nga objektet e lidhura me qymyr, siç janë minierat dhe vendet e hedhjes së hirit, gjithashtu duhet të jenë subjekt i një monitorimi të vazhdueshëm, me të dhënat e disponueshme të bëra për publikun. Institucionet kompetente duhet të informojnë rregullisht dhe pa vonesë publikun për përqendrimin e ndotësve në ajër, me rekomandimet dhe masat e nevojshme shëndetësore.
- Acquis shtesë për parandalimin e ndotjes është gjithashtu i nevojshëm në Traktatin e Komunitetit të Energjisë, gjegjësisht Kornizën e Ujit, Cilësinë e Ajrit, Direktivat e Tavanit të Emetimeve Kombëtare dhe Kapitujt II dhe IV të Direktivës së Emetimeve Industriale.
Zhvillimi i qëndrueshëm i bujqësisë dhe zonave rurale
- Zbatimi i rreptë i rregullave dhe standardeve të zakonshme të detyrueshme për ruajtjen e mjedisit dhe peizazhit (përfshirë masat për të zvogëluar përdorimin e pesticideve kimike sintetike, plehrave, antimikrobet për kafshët e kultivuara) dhe shtrirjen e zonës nën menaxhimin e bujqësisë organike.
- Implementimi i programeve vullnetare dhe masave për sigurimin e mallrave dhe shërbimeve publike mjedisore që tejkalojnë kërkesat e detyrueshme (masat agro-mjedisore). Në veçanti, këto programe duhet të jenë të përshtatura për fermerët e vegjël në zona bujqësore me vlera të larta natyrore, sepse braktisja e këtyre çon në humbjen e peizazhit, habitatit dhe llojllojshmërisë së specieve (veçanërisht kullotat).
- “Gjelbërimi” i kapitalit njerëzor dhe shoqëror të fermerëve dhe aktorëve të tjerë të përfshirë në zinxhirin agro-ushqimor duke prezantuar dhe promovuar programe adekuate arsimore, informacioni, demonstrimi, shpërndarjeje dhe këshillimi.
Biodiversiteti
Ballkani Perëndimor është i mirënjohur si pikë qendrore globale e biodiversitetit. Eshtë një shtëpi për qindra lloje unike të ujërave të ëmbla dhe tokësorë, shumë prej të cilave janë nën rrezik zhdukjeje nga zhvillimi i infrastrukturës. Prandaj, integrimi i masave mbrojtëse të biodiversitetit në të gjitha aktivitetet ekonomike duhet të udhëheqë vendimmarrjen politike dhe financiare të BE-së dhe qeverive kombëtare. Veçanërisht:
- Nevojitet mbështetje shtesë nga BE për të zbatuar hulumtimin dhe mbrojtjen e zonave të biodiversitetit të lartë si pjesë e ardhshme e rrjetit Natura 2000. Shumë vendqendrime të emëruar të rrjetit Emerald mbeten pak te hulumtuara dhe të pambrojtura nga legjislacioni kombëtar, për shembull zona e sipërme Neretva e Bosnjës dhe Hercegovinës, ndërsa identifikimi i vendeve të reja të propozuara vështirë se po ndodh fare, madje edhe atje ku specie të rëndësishme janë të pranishme (për shembull, sipërme Drina, habitati më i rëndësishëm për Salmonin e Danubit të rrezikuar, nuk propozohet si një vend Emerald për momentin, dhe as nuk mbrohet sipas legjislacionit kombëtar). Për këtë qëllim, dhe në dritën e presioneve të fundit në ekosistemet e ujërave të ëmbla për shkak të hidrocentraleve, ne ftojmë Komisionin të inkurajojë vendet 'për të mbrojtur lumenjtë e tyre më të vlefshëm, i tillë ishte kohët e fundit me Zeta në Mal të Zi dhe Krupa në 2 3 Kroacinë fqinje. Më në fund, meqenëse shumica e ekosistemeve kritike, veçanërisht ato të ujërave të ëmbla, janë ndërkufitare, duhet të ketë një vlerësim rajonal të habitateve kritikë, të cilët duhet të informojnë vendimmarrësit, si kombëtar dhe BE, për zhvillimin e infrastrukturës në të ardhmen.
- Mungesa e Direktivave të Zogjve dhe Zakoneve, si dhe transpozimi dhe implementimi i pamjaftueshëm i Direktivave të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedisi dhe Strategjisë së Vlerësimit të Ndikimit në Mjedisi në vendet, gjithashtu duhet të zgjidhet si një parakusht për zhvillimin e mëtejshëm të qëndrueshëm të infrastrukturës. Kjo gjithashtu nënkupton përshpejtimin e transpozimit të Direktivës Kornizë të Ujit (dhe Direktivave të saj "Vajza" - FD, GWD, UWWTD, EQSD), e cila do të shohë që të dy biodiversiteti dhe legjislacioni i ujit të ecin përpara për të trajtuar bashkërisht çështjen e biodiversitetit të ujërave të ëmbla dhe çështjet e cilësisë së ujit paralelisht. BERZH ka dispozita kritike për habitatet në politikën e saj mjedisore të cilat mund të ndihmojnë për të kapërcyer hendekun e Direktivave të Natyrës në projektet që financojnë, por një numër në rritje i projekteve në rajon tani janë financuar nga aktorë të tjerë, të cilët nuk kanë dispozita të tilla. Prandaj nevojiten përpjekje të mëdha për të transpozuar dhe zbatuar këtë legjislacion.
Ndërsa viti 2020 është shpallur "Super vit për biodiversitetin", në përgatitje të COP15 të ardhshëm në bazë të Konventës së KB për diversitetin biologjik, Komisioni duhet të angazhohet me të gjitha vendet për të siguruar që ata zhvillojnë angazhime ambicioze për të mbrojtur dhe rivendosur ekosistemet e tyre. Strategjitë Kombëtare të Biodiversitetit dhe Planet e Veprimit (NBSAP) do të përbëjnë një pjesë kryesore të strategjisë së vendeve të Ballkanit Perëndimor për të trajtuar çështjet e biodiversitetit. Strehimi i këtyre planeve me Strategjinë më të gjerë të Biodiversitetit të BE-së do të ishte e dobishme. Komisioni duhet të inkurajojë qeveritë të hartojnë një plan zbatimi dhe financiar për ekzekutimin e suksesshëm të NBSAP. Kjo gjithashtu mund të informojë Komisionin dhe donatorët e tjerë për nevojat për mbështetje financiare dhe teknike.
Financimi (përfshirë një fond potencial të tranzicionit të mundshëm)
Ne duhet të nënvizojmë se shumë nga vështirësitë e dukshme në gjetjen e financimit publik në vendet janë rezultat i prioritizimit të gabuar dhe shpenzimeve të kota, në vend se një mungesë e përgjithshme e fondeve në dispozicion. Prandaj, masa e parë duhet të jetë ndalimi i ndërtimit të infrastrukturës i cili nuk është në përputhje me një ekonomi qarkore të dekarbonizuar, efikase, e cila do të çlironte fonde për masat që janë. Në mënyrë të ngjashme, investimi në masa të kursimit të energjisë do të ndihmojë në uljen e kostove të energjisë elektrike dhe infrastrukturës së gjenerimit të nxehtësisë dhe futja e taksave të CO 2 do të sillte fonde shtesë.
Ne shohim që fondet IPA dhe Banka Evropiane e Investimeve luajnë një rol kryesor, me ndihmën e BERZH, Bankës Botërore / IFC, KfW dhe të tjerët. Sidoqoftë, të gjithë donatorët duhet të koordinohen, ndryshe nga rasti i fundit i inceneratorit të Beogradit, kur EBRD, OeEB dhe IFC financuan një projekt që EIB, KE dhe OJQ-të e gjetën të papajtueshme me ekonominë qarkore.
Do të duhen më shumë fonde për një tranzicion të drejtë të rajoneve të minierave, të cilat ne e imagjinojmë si bashkëfinancim të bazuar në grant për masat e zhvillimit lokal, plus një lehtësi kredie për sektorin publik nga EIB.
- Këto duhet të bazohen në planet pjesëmarrëse dhe transparente të zhvillimit lokal, të krijuara nga poshtë lart.
- Kodi Evropian i Sjelljes për Partneritetin ka provuar të jetë një mjet i dobishëm brenda BE-së për Fondet Strukturore dhe të Kohezionit, dhe duhet të jetë një kusht detyrues edhe për një fond të Just Transition të Ballkanit Perëndimor.
- Duhet të bëhet e qartë se fondet e tilla nuk mund të përdoren për të mbështetur çdo lloj investimi të lëndëve djegëse (jo vetëm qymyr por naftë ose gaz), as investime të tjera që mund të pengojnë arritjen e objektivave të politikës së BE-së, siç janë mbeturinat incinerators.
- Ndihmë teknike shtesë për përgatitjen e projekteve dhe konsultime publike mund të jetë e nevojshme, pasi EIB na ka thënë në të kaluarën se një nga arsyet që financon shumë pak projekte energjetike në rajon është për shkak të cilësisë së tyre të ulët.
- Ndarja e fondeve në rajonet e qymyrit duhet të jetë e drejtë, d.m.th. ajo duhet të pasqyrojë madhësinë e sfidës së tranzicionit.
- Më shumë fonde duhet të shkojnë në rajone, ekonomia dhe popullsia e të cilave aktualisht janë më të varur nga qymyri
- Ai duhet të shpërblejë ambiciet klimatike, duke i dhënë më shumë para vendeve që angazhohen për të pastruar datat e mbylljes së minave dhe fazës së qymyrit
Roli i OShC-ve në procesin e Axhendës së Gjelbër
Shoqëria civile është e gatshme të jetë një partner vigjilent, por konstruktiv për BE-në dhe qeveritë kombëtare në zbatimin e Agjendës së Gjelbër për Ballkanin Perëndimor. Nga ana jonë, ne angazhohemi që:
- Promovimi i përfitimeve të zhvillimit të qëndrueshëm për komunitetet në të gjithë rajonin, duke siguruar kështu mbështetjen e tyre për masat e nevojshme;
- Sigurimi i ekspertizës sonë për politikat, ligjin, shkencën, komunikimin dhe angazhimin e komunitetit për qeveritë e hapura për partneritete;
- Rritja e vetëdijes dhe inkurajimi i debateve mbi politikat e zhvillimit të qëndrueshëm me palët kryesore të interesit në sektorin publik, privat dhe shoqërinë civile, përfshirë përfshirjen në dialog me bankat publike evropiane për të ndihmuar në formimin e udhëzimeve të financimit për veprimet e ardhshme.
- Vazhdimi i aktiviteteve tona të mbikëqyrësit dhe sigurimi që interesat publike shërbehen dhe prioritizohen në vendimmarrjen politike dhe financiare, në program dhe në nivelin e projektit.
Si kthim, ne ftojmë Komisionin Evropian të krijojë një dialog tremujor me përfaqësuesit e shoqërisë civile në Bruksel që punojnë në rajon. Këto duhet të përfshijnë përfaqësues të të gjitha drejtorive kryesore, përfshirë praninë e rradhës të zyrtarëve të nivelit të lartë. Këto do të mundësonin një shkëmbim të rregullt të pikëpamjeve mbi progresin me zbatimin e Axhendës së Gjelbër. Delegacionet e BE-së duhet të sigurojnë dialog të ngjashëm me OSHC me bazë në Ballkanin Perëndimor.
Komisioni Evropian dhe delegacionet duhet të kërkojnë që qeveritë rajonale të ndjekin të njëjtën qasje, të krijojnë ose të mbajnë një dialog të hapur me shoqërinë civile dhe të ndjekin praktikat më të mira kur bëhet fjalë për pjesëmarrjen e hershme të shoqërisë civile në proceset e vendimmarrjes. Parimi i partneritetit duhet të përshtatet edhe për fondet IPA. Ne gjithashtu besojmë se një kod i ngjashëm do të ishte i dobishëm në procesin e pranimit, në mënyrë që të përfshijë më mirë organe që përfaqësojnë shoqërinë civile në monitorimin e cilësisë dhe transparencës së vendimmarrjes.
Kjo deklaratë mbështetet nga:
Shoqata për zhvillim të qëndrueshëm (ASOR), Serbi
Balkan Green Foundation, Kosovë
Qendra për ekologji dhe zhvillim i qëndrueshëm, CEKOR, Serbi
Qendra për Mjedis, Bosnje dhe Hercegovinë
Qendra për Ekologji dhe Energji, Bosnje dhe Hercegovinë
Rrjeti Bankwatch i CEE
Rrjeti i Veprimit të Klimës (CAN) Evropë
Eko-ekipi, Mali i Zi
Ekotim, Bosnje dhe Hercegovinë
Eco-Drejtesi Valandovo, Maqedonia e Veriut
Qendra për hulumtime mjedisore dhe informacione Eko-svest, Maqedonia Veriore
Qendra mjedisore për zhvillimin e arsimit dhe rrjetit (qendra EDEN), Shqipëri
Shtëpia e gjelbër, Mali i Zi
Qendra e Arteve te Gjelbra - Prishtinë (GAC), Kosovë
Konservimi i Natyrës në Evropë
VedvarendeEnergi, Danimarkë
Miq të rinj të Tokës Maqedoni, Maqedoni e Veriut
Studiues të rinj të Serbisë, Serbi
